Testa

 Oggi è :  17/07/2024

Benvenuto  nel Giornale

CERCA GLI ARTICOLI :

  

Testo scorrevole
Sx

  L'ARTICOLO

01/05/2012

Dimensione carattere normale  Ingrandisci dimensione carattere  Ingrandisci dimensione carattere

Segnala

Stampa

Commenta

“VENTI DI GRECALE”: La Casa di Peschici - 2° cap. (1)
Clicca per Ingrandire 23.06.1940 - Oggi è domenica. Ho deciso finalmente di uscire: andrò alla messa delle 10 al ‘Purgatorio’, la Chiesa davanti casa, con Rosalba e Teresa. Angela è già andata alla messa dell'alba alle cinque alla Chiesa di Sant'Elia Profeta, la Chiesa Madre, dedicata al santo patrono del paese; Mammà e Pola sono andate alla Messa delle 8, sempre a Sant'Elia. Papà a messa non ci va: «Tenġë troppë ke ffa.» Nonnò alla messa non ci pensa neppure.

Da che sono arrivata a Peschici, martedì sera, non ho messo piede fuori della porta di casa. Quattro giorni trascorsi a organizzarmi, a organizzare le cose di Paolo, a prendere confidenza con la casa di Gino, grande, misteriosa, a conoscere meglio, a capire, le persone che vi abitano: la famiglia di Gino, la famiglia mia e di Paolo. Mi sembra di essere ripiombata di colpo nel medioevo. Dopo il medioevo di Alberona, montanaro, e dopo tre anni trascorsi nel ventesimo secolo sui ‘colli fatali’ di Roma, mi ritrovo nel medioevo di Peschici, marinaro. Medioevo! Medioevo pieno! A casa non c'è acqua, né energia elettrica; e le strutture igieniche sono, a dir poco, approssimative. E ‘casa Laberi’ è a Peschici una casa agiata! Cosa può essere altrove?

Sto pian pianino entrando nella vita e nello spirito della famiglia: l'essere giovane sposa, con un neonato, il marito al fronte, ospitata in una casa non sua, in un paese non conosciuto, presso una famiglia non conosciuta più di tanto; e l'avere Paolo, sempre allegro e pacioccone, che sorride sempre a tutti; contribuiscono certamente ad attirarmi simpatie. Mi sembra che mi vogliano tutti tanto bene; mi danno tutti una sensazione di grande calore. E con me cercano di esprimersi, loro che parlano tra di loro in dialetto peschiciano, in forme che risultino comprensibili; io, che pure in provincia di Foggia sono cresciuta, mi trovo abbastanza a mio agio! Angela e Pola in particolare, più mature, mi stanno molto vicine, mi coccolano - e coccolano Paolo - mi chiedono cose, mi dicono cose, mi raccontano.

* * * * *

Casa Laberi è un palazzotto di dimensioni ragguardevoli che si articola con un'architettura assolutamente fantasiosa, asimmetrica, apparentemente casuale, in vari livelli, tra loro collegati da rampe di scale, distribuite in spazi imprevisti, dai gradini talvolta impervi. Ho fatto una qualche fatica a comprenderne il senso, a orizzontarmi. La stanza, assegnata a me e a Paolo, è tra le più luminose: dalla finestra-balcone che si affaccia, da un livello elevato, su una piazzola angusta, «’a kjazzàulë», una sorta di cortile interno racchiuso tra case collegato a Piazza Balilla tramite un vicoletto stretto e breve, si intravede il mare, che gioca fra i tetti delle case, e si odono suoni di gente e di animali che ci vivono, e ci abitano. La volta a padiglione è bianca; le pareti sono di un verdino tenue. Angela mi aiuta a organizzarmi. E, mentre mi aiuta, mi racconta cose.

«Ggesù!» e mi indica il quadro sulla testiera del letto. «Jè Jissë – tu ‘u sa –‘a lòucë d’a vèita mèjë ! Fiġġië nan në tenġë. Na’ më sonġë marëtàtë; e majë m’aġġja marëtà. Però aġġjë krëššòutë a tuttë fratëmë e ku sapë a kuànda fiġġjë dë puërèttë a kuà Peskëcë.» Il letto matrimoniale ha le testiere molto alte di colonnine in legno laccato: «Tu sì marëtàtë, e à tënè nu lettë akkuššì. Avvucèinë a tte c’à sta sembë u postë pë Gëggèinë.»

Affisso alla parete sopra il letto l'immagine grande del Sacro Cuore di Gesù. Ai lati del letto, uno da una parte uno dall'altra, due comodini uguali con un cassettino e una portierina apribile; di fronte al letto un comò con quattro cassettoni; sulla parete laterale, accanto alla finestra balcone, una toletta con lo specchio. I mobili scuri, con il piano superiore ricoperto di marmo chiaro, sembrano di piuma di mogano: stile, credo, Ottocento napoletano. Sul piano del comò alle due estremità due ampolle di vetro, cilindriche, alte un mezzo metro, custodiscono due Madonne, una con abito bianco, l'altra con abito nero, ornate riccamente di corone e di monili; fra le due ampolle un'immagine del Cristo Redentore benedicente, risorto dal sepolcro scoperchiato, circondato da donne stupefatte, tremanti.

«Kuìstë so’ i mobbëlë k’à purtàtë ‘n dàutë Nonna ‘Ngiulèinë, kuànnë c’à pëġġjatë a Nonnò.» Angela apre la portierina di un comodino e mi mostra il pitale che vi è custodito: «Kuìstë avèssa jessë pa nottë, ‘n ġàsë t’avessa sërvì, ma mo – tu l’à vvist’aggià – sembë cë usë. Akkuà jind’a kasë oññë postë dë lettë tàinë ‘a kulunnètta sòujë ku pëššatòurë sòujë.»

Angela mi aiuta a montare la culla di Paolo vicino al letto e a riporre la biancheria nei cassetti. Torna poi portando fra le mani una grande fotografia di Gino e la affigge alla parete sopra la culla di Paolo: «U fëġġjòulë à tënè semb’u patrë avvucèinë, pòurë së jissë nan gë sta! Mo vèinë, ke të faccë vëdè u kabbënèttë.»

Il bagno è situato a un livello della casa più elevato: occorre fare cinque scalini, belli alti – tanto alti, per una tappetta come me! – per arrivarci. È molto ampio, è una stanza: apparentemente è ben fornito: lavandino, tazza, bidet, vasca, rubinetti per acqua calda e fredda, doccia inclusa nella rubinetteria della vasca; fra la tazza e la vasca un recipiente in ceramica, dell'altezza di una sedia, con due manici e coperchio; e c'è pure una toletta in metallo, con specchio, in stile baroccheggiante, laccata in bianco. Non ha finestre ha un lucernario sul tetto, con il vetro opaco e una linea d'aria sempre aperta.

«Dà sàup’a l’askëtrë, sàupë a’ tërrazzë» mi spiega Angela. La vasca è colma d'acqua dai riflessi azzurrini; vicino alla vasca, appoggiato in terra, un secchio capace e, su una sedia, un catino con una brocca in alluminio. L'odore non è dei migliori: l'ho sentito chiamare, forse non a caso, «‘u cessë’»! Angela ha dovuto leggere nei miei occhi una qualche perplessità.

«Beh, Bëjanġù, Papà u baññë l’à fatt’akkàumë putàivë. Ma a Peskëcë l’àkkuë nan gë sta. Nòujë sèimë furtënàtë: Oññë jurnë ‘Ndonëjë va o’ Rënazzë ku trajèinë, piġġjë l’àkkuë do’ puzzë - ke o’ Rënazzë sta u puzzë kë tand’àkkuë, ke cë po bàivë, jè freŝkë straurdënàrëjë – e ‘a ‘ddòucë a kasë. Papà à fattë pòurë ‘a fossë pu kabbënèttë , à skavàtë sott’a kandèinë, jind’a murgë; ma mo sta troppa kjàinë, vo jessë skavàtë n’àtu kanàlë, e n’ gë sapë akkàumë c’à fa. E akkušì kuà tazzë nan servë a nnendë. E i kàusë cë fannë jind’u pëššatòurë - oňňadòunë tàinë u piŝŝiatòurë sòujë - o jind’a ku recëpëjèndë - u kakatòurë - e po cë jettë tuttë jind’u kandërë, ke sta sàup’a tërrazzë.»

Mi prende per mano e mi guida alla terrazza, che ha la porta d'accesso davanti al bagno.

«U vì u kandërë, sta ‘kkuà.»

Apre uno dei casotti ripostiglio e dentro appare il recipiente di alluminio, alto qualcosa più di mezzo metro, con maniglie e coperchio. Angela deve vedere che ho bisogno di essere rincuorata: «Papà, e’ frustàirë ke venënë d’a cëttà,‘i fa ‘mmendë ke pòurë a’ reggë dë Luvìggë, u rre d’a Frangë, ke pòurë re Sàule jàivë, sapàivë dë pëššatë e d’avëti kundë. Kuà a Peskëcë almàinë tënèim’a spëranzë ke kuanda prèimë avèssë arruà fënalëmèndë ‘l'Acquedotto Pugliese’, e cë spiccënë a fënì ‘a kunduttòurë d’a foññë, ke l’anna semb’akkumënzàtë e majië fënòutë.» E poi, rassicurante: «O’ kandërë cë penzë oññë matèinë ‘Nndonëj’i Piàttë.» E poi ancora: «Po abbàššë cë sta n’àtu baññë - l’à vvistë? - e n‘àtu kandërë ‘mmezz’i skalë du përtàunë. E po cë stannë i kandërë proprëjë dë Papà e dë Nonnò.»

«Gesù! Bianġù, t’à putè majë abbëtuà tu! Peschici jè puërèttë. Tandë, tanda krëstëjanë na’ sapënë leggë e skrèivë. Jind’a tanda kasë i baññë nan gë stannë proprëjë: i suvrìzëjë ‘i fannë fàurë, jind’i makkjë, ‘mmezzë a’ stratë. Kualëkedòunë po ke u kakatòurë ‘u tàinë - ke jè nu lussë – ‘u sduàkë d’a fënestrë!»

* * * * *

Angela è la memoria viva di tutti i fatti di casa, di tutti i fatti di Peschici. E le piace raccontare. Parla un buon italiano; come tutti i giovani della casa. Ha il viso sereno, occhi grandi, scuri, lucenti, capelli neri annodati in una treccia raccolta sulla nuca: assomiglia molto alla nonna, Angelina - ne ho visto una foto. - Veste sempre di nero. Avrebbe voluto farsi suora, ma Papà l'ha dissuasa. È presidentessa dell'Azione Cattolica femminile; insegna il catechismo a maschi e femmine, grandi e piccini; bada alle sacrestie di Sant'Elia e del Purgatorio; accudisce l'abitazione di Don Michele, il parroco; a casa non ci sta tanto. Racconta con calma, con dolcezza. Ha il volto costantemente atteggiato come a un sorriso incipiente.

«Nonnò» racconta «jè nnatë a Giuvënàzzë, nu pajësàunë avvucèin’a Barë, putàivë jessë u sëssandë; nan gë sapë proprëjë bbàunë kuànnë: jissë stessë dèice ke na’u sapë, nè kuànnë jè nnatë e nè ‘ndo jè nnatë, se stevënë i Borbòunë o i Savàujë già. Kuànnë cë jè nzuràtë à dëkiaràtë ke jàivë natë o’ sëssandadòujë: “Akkuŝì - dèicë jissë - i krëstëjanë sapënë ke so’ nnatë ‘taliànë”. Kuannë stàiv’a Giuvënàzzë fatëjavë appressë o’ patrë, ke pòurë jissë cë kjamàivë Pavëlë; jevënë sott’e sàupë pë purtà kàusë ke cë maññënë. Spissë mënàivë a vennë e’ kuartë nostrë; e cë jè ‘kkumënzàt’ a nnammurà dë ‘llo, du marë, di vulèivë, di fëkëdìnëjë, d’addàurë d’a pàicë, di krëstëjanë dë ‘kkuà, di kjakkjërëiàtë. Po’ mënennë mënennë a Peskëcë à kanëššòutë a ‘Ngiulèinë e cë jè ‘nnammuràtë pòurë dë jessë. Tandë ke nan putàivë truvà pacë senzë dë ‘Ngiulèinë e dë ‘sti postë. E allàurë jissë, ke fermë nan cë sapàivë proprëjë sta, cë në jè mënòutë ‘n duttë a Peskëcë da Giuvënàzzë, à kumënzatë a fatëjà akkuà, c’à pëġġjatë a ‘Ngiulèinë e cë so’ nzuràtë. Putàivë jessë u ‘ttandë.»

«E so’ nnatë Papà e zë Luvìggë. E jissë ke pòurë avàivë vulòutë dë sta jind’a nu pajèisë pëcëninnë, c’à tënòutë ke i fiġġjë facessënë l’unëversëtà. Tannë i kundëziàunë d’a famiġġjë jevënë kuìllë ke jevënë; e Papà, ke i kàusë penzë kjù a farlë ke a studiarlë, manġë à fënòutë u gënnasëjë - ke ‘a lëcenza gënnasiàlë a Peskëcë tannë t’à putèivë nzunnà! - cë jè missë a fatëjà kë Nonnò e à lassatë i skàulë; cë jè mënatë subbëtë kë tutt’i forzë e kë tutta l’anëmë jind’a fatëjë. Tandë ke i kundëziàunë d’a famiġġjë cë sonnë aggiustàtë . E kušì zë Luvìggë à putòutë fënì i skàulë e à putòutë jì a Bologna a studià Farmacèjë. Nonnò à fatëjàtë sembë; pòurë së Papà kjanë kjanë c’a kkumënzàvë a vëdè jissë pë tutt’i kundë. »

«Po ‘a famiġġjë à kumënzàtë a kreššë. Papà cë jè nzuràtë, zë Luvìggë cë jè nzuràtë pòurë jissë, so’ kkumënzàtë a ‘rruà i nëpòutë. Fèinë o’ dëciòttë. Ke annë bruttë u dëciòttë: jind’a pàukë mèisë ‘a spaññàulë c’à purtatë tutt’i mammë da famiġġjë Laberi ke avën’akkattà: vòun’appresë a l’avëtë c’à pëġġjatë a Nonna ‘Ngiulènë, a mamma mèjë, e a zëja Fajlùccë, ‘a mëġġjàirë dë zë Luvìggë. »

«Ma Nonnò dë spusàrëcë n’ata volëtë nan n’à majë vulòutë sapè: “Tenġë kuasë sësssand’ànnë,” dëcàivë. “Attakamèndë nan në tenġë: tenġë a vòujë! K’è fa kë nna femënë? Tuttë mo penzënë ke jissë tanda jàivë ‘nnamuràtë dë Nonna ‘Ngiulèinë, ke n’à putàivë proprëjë pënzà n’ata femënë o’ postë sòujë. »

«Pë nu morsë dë tembë jè rumàstë afflìttë e skunzëlàtë. Ma po cë jè rëpëġġjàtë. E però ‘i jè passatë u vulèjë dë fatëjà, dë darëcë da fa: e jè dëvëndatë skërzòusë, tàinë sembë ‘a kapë o’ jàukë. Pòurë nu morsë assàjë forsë. A kasë passë u tembë mënatë sàup’a ‘na poltràunë ka rekkjë attakkàtë a’ radëjë, o ‘ssëttatë o’ balëkàunë du salottë a kjakkjërëjà kë kuillë ke passënë pë mezz’a kjazzë, e addummànnë di marèinë, du marë, dë fàurë, du tembë; du tembë sembë. Manġë cë prëparë u malëtèmbë, ke jissë a tuttë kuìllë ke ‘i passënë nnanz’a l’okkjë n’e lassë da pàidë, e ‘ddummànnë: “Dandò vèinë?” e po’ sëndenzëjë: “Malëtèmbë a’ marèinë, pìġġj'u panë e va kucèinë; malëtèmbë a’ mundàñë, pìġġj'a zappë e va uadàññë”. Së ješšë pë mmèzzë i kapëstràtë, u tembë ‘u passàssë o’ barrë ki kumbàñë sòujë, a jukà a skàupë, a briškulë, o’ tressèttë; e sso’ partèitë ke na’ fëniššënë majë.»

«Mammà à fattë ’a pràuë a darëlë kualëke faccennë. Oññë tandë ‘u ddummannàvë së cë vulàivë akkumbaññà, a nòujë uaññòunë femënë, a farëcë ‘na kamënàtë a’ Port’u Pondë: tu ‘u sa ke na’ ñè bellë ke i giuvënettë c’abbìjënë a ssòulë pi stratë. Ma a Nonnò n’e passàvë mangë pa kapë dë uardà i fëġġjàulë. Pëġġjavë tembë fèin’a ke putàivë. Po’ c’arrënnàivë. E pë nòuja sàurë akkumzàvënë i uàjë. Pë mezz’u Pondë akkumënzàvë a dèicë: “Uaññòu, mo vàinë u malëtèmbë! C'ammë arrëtërà!”, “Uaññòu, mo ndràunë! C'ammë arrëtërà!”. E ndandë spëdëtëjàvë, e cë mëttàvë a rrèidë a tutta forzë.» E anche Angela, mentre racconta, e io, mentre l'ascolto, ridiamo con le lacrime. «Fèin’a kuànnë - Ggiasëkrìstë mèjë përdunëmë - nòujë pa vrëjoññë ‘u prëjàmmë dë rrëtërarëcë a kasë.»

«Akkušì l’à pëġġjat’a genëjë a fa pidëtë e a ‘nfurmàrëcë du tembë, du malëtembë, di ndròunë. Però akkàum’i pëjacë a vvestë da siññòurèinë, ku sparàtë bëjangë, ‘a nnukkëtèllë o’ kollë, u kappèllë, ‘a pippë, e u bastàunë!»

* * * * *

«Papà» mi racconta ancora Angela «jè n’omënë ke i kàusë ‘i fa ka passiàunë, tàinë passiàunë pi fiġġjë, pa kasë, pa fatèjë, e pi femënë pòurë. Jind’a dàicë annë dë fatèjë à missë ‘nzàimë ‘na skuàtrë dë cinġë peskàrèccë - akkuà ‘u kjamënë Pàvëlucc’u Marënàrë - ke o vannë a piskë o fannë sottesàupë tra Manfrëdònëjë e Peskëcë, portënë farèinë, ġranë, orgë, vèinë, lëġòumë, robbë dë spëziarèjë. Ke jè meġġjë a jì pë marë ke pi stratë du Ġarġànë, ke so’ nu dësastrë. Abbàššë a’ Marèinë à fattë i majazzèinë pi peskàrèccë e pë kuìllë ke servë e tàinë i karëvounàrë, ke fukèjënë e fannë ‘a pàicë; o’ voskë dë Rozoàltë, o’ kuàrtë dë Vestë, ava kkumënzàtë ‘na sëkarèjë, ke po’ cë l’à vënnòutë; a Peskëcë dëriggë u Kënzòrzëjë Aġrarëjë; tàinë i viññë, u Rënazzë a Cëvëzikkjë, e i vulèivë, sàup’i koppë dë Vèikë, a Kròucë, fa fatëjà a tanda krëstëjanë a Peskëcë; jè rëspëttatë da tuttë, e tuttë ‘u vonnë bbàinè. À tënòutë tanda zèitë, kuàlëke volëtë pòurë kjù dë vòunë nzàimë: però ‘i tënàivë, akkàumë pozzë dèicë, ka bbàuna kušiènzë, femënë dë pajèisë allundànë vòunë da l’avëtë; fèin’a kuànnë à kanëššòutë a Ràusë, ke jàivë dë Karpèinë. Tu si passàtë ku tràinë pa stazziàunë dë Karpèinë: jè nu pajësë tuttë bëjangë e tuttë skalë, appujatë sàup’i mmersë du Promondòrëjë, avvucèinë e’ lakë, mmezz’i vulèivë.»

«E Ràusë jè mmënòutë da Karpèinë a kasë: jè dëvëndatë Donna Ràusë. Jàivë u cinġë. Pëppèinë, fratëmë, u prèimë fiġġjë, jè nnatë o’ sàijë: cë kjamë akkàumë a Nonnò, Gëseppë; Papà tënàivë vëndëkuàttë annë. Doppë dòuj’annë so’ nnatë ji: ke më kjamë akkàumë a Nonnë, ‘Ngiulèinë. Po’ sonnë arruàtë o’ vunëcë Gëggèinë, ke cë kjamë akkàumë a zë Luvìggë, o’ tridëcë Marèjë, ke cë kjamë akkàumë ‘a Madònnë, e o’ sidëcë Pàulë, ke tàinë u nàumë d’a cëttà ke cë stemmë lëtëkannë kë l’Austrìjëcë e ki Slavë.»

«Eh ššì, Papà l’à fatta ‘a uèrrë u kuinëcë dëcëiòttë, ekkàumë ke l’à fattë! Però pë pàukë tembë: jè statë o’ frondë ‘n Venëtë pë kuàlëkë màisë; fèin’a ke ‘na bommë na’ ll’à struppëjàtë ‘na jammë, e l’anna mannàtë a kasë. Azzikkazzìkkë jè turnatë do’ frondë, u dëcëiòttë, Mammà jè rumàstë ‘ngindë e ‘a spaññàulë cë l’à purtatè.»

«Papà, kuannë so’ sti fattë, rësponnë a usë sòujë. “M'è pëġġjà n'ata mëġġjèirë,” dëcàivë, “ma no na frustàirë!” Prèimë dë nzuràrëcë, ava kanëššòutë ‘na kunzëprèinë, Mariùccë, ke a jissë ‘i pëjaciàivë, ma ke po l’avàiva persë dë vistë: tandë à fattë ke l’à truàtë jind’a nu kummèndë dë Giuvënàazzë ke stàivë pë farëcë monëkë, l’à nġandàtë, l’à ppasiunàtë, l’à përsuàsë; e cë l'à spusàtë. Tuttë jind’a mangë sàijë mèisë. ‘A famìġġjë akkušì à kumënzàtë a kreššë ‘n’ata volëtë: Donna Mariùccë jè dëvëndatë ‘a mamma nàuë.»

«Pë jessë na’ ñè statë certë àkkuë dë ràusë! Da’ kujàitë du kummèndë dë Giuvënàzzë a Don Pavëlë ke Nonnò e cinġë fiġġjë appressë, e dë kuìstë ‘na pëcënennë dë n’annë, Pàulë! Ggesù! Jè statë proprëjë bravë! Jè trašòutë sàup’a pondë ‘i pàidë: n’à vulòutë kaññà nendë dë kapa sòujë jind’a kasë, manġë jind’u stanzàunë andò durmàivë, jind’u lettë ke jàivë statë dë Donna Ràusë, ‘ndò durmèvëmë pòurë ji, Marèjë e Pàulë.»

«Papà à mandënòutë sembë jissë u tëmàunë d’a famìġġjë; ma sembë attèndë a Donna Mariuccë, e, u ggiustë, Papà dèicë sembë manumàlë ke cë sta jessë. Akkušì Papà, ke nan vulàivë ke ‘a kràucë jàivë tutta kuàndë dë Donna Mariuccë, m’à fattë kapì kë tanda bàunë paràulë ke pòurë ji àva bbadà a fratëmë e sòrëmë pëcëninnë. I ġrossë, Pëppèinë e Gëggèinë, l’à mannàtë a skàulë ‘n kollèggë. Šì, tannë jissë m’à fattë kapì kuàla jàivë ‘a stratë d’a vèita mëjë » mi confida Angela.


(1.5 cont.)


NB.
A = Per leggere e comprendere meglio i brani in dialetto peschiciano avvalersi del relativo alfabeto riportato in cat. PERIODICI di Città Gargano sotto la data 16.4.2012.

B = Il primo capitolo (diviso in 4 parti) è ai link:
1. http://www.puntodistella.it/news.asp?id=5363
2. http://www.puntodistella.it/news.asp?id=5369
3. http://www.puntodistella.it/news.asp?id=5410
4. http://www.puntodistella.it/news.asp?id=5435



 Redazione
 

Dimensione carattere normale  Ingrandisci dimensione carattere  Ingrandisci dimensione carattere

Segnala

Stampa

Commenta
 

 
 

  Commenti dei Lettori:
 
Dx
 

ACCESSO AREA UTENTI

 

 Username

Password

  

Area Privata

Logout >>

 

     IL SONDAGGIO
 
 

VIDEO DELLA SETTIMANA
ESTATE E SANITA

 

STATISTICHE .....

Utenti on line: 3534

 
 
Inferiore

powered by Elia Tavaglione

Copyright © 2008 new PUNTO DI STELLA Registrazione Tribunale n. 137 del 27/11/2008.

Tutti i diritti riservati.